Pantun

Pantun atawa carita pantun mangrupakeun hiji seni pintonan carita pitutur/lisan sastra Sunda kuna bari ditembangkeun sarta dipirig ku kacapi. Pantun dipidangkeun ku saurang "juru pantun" nu ogé maénkeun kacapi.

Sajarah Pantun

Pantun mangrupakeun hiji wanda seni nu kawilang geus kolot. Catetan pangkolotna nu nyebutkeun ngeunaan pantun aya dina naskah kuna Sanghyang Siksa Kanda ng Karesiantaun 1518 nu nyebutkeun ngeunaan carita pantun Langgalarang, Banyakcatra, jeung Siliwangi nu dipidangkeun ku "prépantun", juru pantun téa.

Kamekaran seni pantun salajengna dicirikeun ku nambahanana carita-carita pantun nu ajénna dianggap luhung, kayaning carita Lutung Kasarung, Ciung Wanara, Mundinglaya Di Kusumah, Déugdeug Pati Jaya Perang, Ratu Bungsu Kamajaya, Sumur Bandung, Demung Kalagan, jsb. Di Kanékés nu masarakatna hirup dina budaya kuna, seni pantun téh dalit pisan. Anu ilaharna dipidangkeun dina ritual kaagamaan/adat di antarana carita Langgasari Kolot, Langgasari Ngora, jeung Lutung Kasarung.

Kamekaran/kaluhungan seni pantun geus nyatetkeun sababaraha urang juru pantun anu kawentar dina mangsana. Di Cianjur, misalna, aya R. Aria Cikondang (abad ka-17) sarta Aong Jaya Lahiman jeung Jayawireja (abad ka-19). Awal abad ka-20, di Bandung aya Ucé, sedengkeun dina panengah abad ka-20, nu kawentar téh Pantun Beton "Wikatmana".

Pamirig

Alat musik nu sok mirig pintonan pantun téh kacapi. Ti mimiti kacapi kuna sakumaha nu aya di Kanékés kiwari (kacapi leutik 7 kawat), kacapi gelung atawa kacapi tembang, sarua jeung nu sok dipaké dina tembang Cianjuran), nepi ka kacapi siter (Jawa). Anapon laras (tangga nada) nu dipaké mirig carita pantun, nyaéta laras pélog, tapi loba ogé nu maké laras saléndro.

Pintonan

Seni pantun dipidangkeun dina dua bentuk: (1) pikeun hiburan jeung (2) pikeun ritual. Dina pidangan hiburan, nu sok dicaritakeun téh gumantung kana carita nu dikawasa ku juru pantun, atawa gumantung nu nanggap. Sedengkeun pikeun ritual, saperti ruwatan, caritana sarua jeung dina pintonan wayang, kayaning Batara kala, Kama Salah, atawa Murwa Kala.

Pintonan pantun biasana dipidangkeun kira jam 02.00-05.00. Rajah dina pintonan ruwatan leuwih panjang sarta katémbong sakral batan dina pintonan hiburan nu ilaharna dipintonkeun kira jam 20.00-04.00. Najan dipidangkeun pikeun tujuan hiburan, pantun teu bisa kitu baé ditanggap. Masarakat Sunda nganggap pantun téh masih mibanda watek sakral sarta sok dipatalikeun jeung upacara ngamulyakeun karuhun. Ku kituna, pintonan pantun biasana sok dibeungkeut dina struktur pintonan baku nu caritana museur ka kahirupan raja-raja Sunda atawa carita masarakat Sunda.

Sacara umum, pola pintonan pantun bisa diudar dina susunan kieu: (1) nyadiakeun sasajén, (2) ngukus menyan, (3) "rajah pamunah", (4) carita ti bubuka nepi ka panutup, sarta (5) ditutup ku "rajah pamungkas".

Salaku kasenian nu hirup ti jaman Hindu nepi ka Islam, teu matak ahéng mun ungkara jeung ajaran ti juru pantun téh mangrupa campuran éta dua jaman. Najan aya istigpar (Islam), istilah-istilah sarupaning "Déwata", "Pohaci", "para karuhun", "buyut", jsb.

Kasenian pantun nu mibanda ciri budaya Sunda, utamana dina hal kapercayaan Sunda Kuna, ngajadikeun pantun béda hambalan jeung kasenian Sunda lianna. Pikeun urang Sunda mah, pantun téh mangrupa média pikeun ngararasakeun deui (panineungan) kana mangsa nanjungna kaadaban masarakatna.

Kiwari, seni pantun geus loba nu ninggalkeun. Juru pantun nu aya kénéh téh geus kari sababaraha urang.

Daftar Carita Pantun:

1. Ciung Wanara

2. Lutung Kasarung

3. Mundinglaya di Kusumah

4. Aria Munding Jamparing

5. Banyakcatra

6. Badak Pamalang

7. Badak Sangorah

8. Badak Singa

9. Bima Manggala

10. Bima Wayang

11. Budak Manjor

12. Budug Basu /Sri Sadana / Sulanjana

13. Bujang Pangalasan

14. Sunan Burung Baok

15. Buyut Orenyeng

16. Dalima Wayang

17. Demung Kalagan

18. Deugdeug Pati Jaya Perang / Raden Deugdeug Pati Jaya Perang Prabu Sandap Pakuan

19. Gajah Lumantung

20. Gantangan Wangi

21. Hatur Wangi

22. Jaka Susuru

23. Jalu Mantang

24. Jaya Mangkurat

25. Kembang Panyarikan / Pangeran Ratu Kembang Panyarikan

26. Kidang Panandri

27. Kidang Pananjung

28. Kuda Gandar

29. Kuda Lalean

30. Kuda Malela

31. Kuda Wangi

32. Langga Larang

33. Langga Sari

34. Langon Sari

35. Layung Kumendung

36. Liman Jaya Mantri

37. Lutung Leutik / Ratu Bungsu Karma Jaya

38. Malang Sari

39. Manggung Kusuma

40. Matang Jaya

41. Munding Jalingan

42. Munding Kawangi

43. Munding Kawati

44. Munding Liman

45. Munding Mintra

46. Munding Sari Jaya Mantri

47. Munding Wangi

48. Nyi Sumur Bandung

49. Paksi Keling / Wentang Gading

50. Panambang Sari

51. Panggung Karaton

52. Parenggong Jaya

53. Raden Mangprang di Kusumah

54. Raden Tanjung

55. Raden Tegal

56. Rangga Sawung Galing

57. Rangga Gading

58. Rangga Katimpal

59. Rangga Malela

60. Rangga Sena

61. Ratu Ayu

62. Ratu Pakuan

63. Ringgit Sari

64. Senjaya Guru

65. Siliwangi

Sumber: Wikipedia Sunda